.

.

.

گفتار اندر خواب دیدن ضحاک   چُن از روزگارش چهل سال ماند   نگر تا به سربَرْش یزدان چه راند     در ایوان شاهی شبی دیر یاز   به خواب اندرون بود با ارنواز     چُنان دید کز کاخ شاهنشهان   سه جنگی پدید آمدی ناگهان   45 دو مهتر یکی کهتر اندر میان   به بالای سرو و به فرّ کیان     کمر بستن و رفتن شاهوار   به چنگ اندرون گرزه ی گاوسار     دمان پیش ضحّاک رفتی به جنگ   زدی بر سرش گرزه ی گاورنگ     یکایک همین گُردِ کهتر بسال   ز سر تا به پایش کشیدی دوال     بدان زه به دستش ببستی چو سنگ   نِهادی به گردن بَرَش پلهنگ   50 همی تاختی تا دماوند کوه   کَشان و دوان از پس اندر گروه     بپیچید ضحّاک بیدادگر   بدرّیدَش از هول گفتی جگر     یکی بانگ برزد به خواب اندرون   که لرزان شد آن خانه ی بیستون     بجَستند خورشید رویان ز جای   از آن غلغل نامور کدخدای     چُنین گفت ضحّاک را ارنواز   که شاها نگویی چه بودت براز ؟   55 که خفته بآرام در خان خویش   بدینسان بترسیدی از جان خویش     زَمین هفت کشور به فرمان تُست   دد و دیو و مردم نگهبان تُست     به خورشید رویانْ سپهدار گفت   که چونین شِگِفتی نماند نِهفت     که این داستان گر ز من بشنوید   شوَدْتان دل از جان من ناامید     به شاه جهان گفت پس ارنواز   که بر ما بباید گشادنْت راز   60 توانیم کردن مگر چاره یی   که بی چاره یی نیست پتیاره یی     سپهبد گشاد آن نِهان از نهفت   همه خواب یک یک بدیشان بگفت     چُنین گفت با نامور ماه روی   که مگذار تن را ره چاره چوی     نگین زمانه سر تخت تُست   جهان روشن از نامور بخت تُست     تو داری جهان زیر انگشتری   دد و مردم و دیو و مرغ و پری   65 ز هر کشوری گرد کن مهتران   ز اخترشناسان و افسونگران     سَخُن سربسر مهتران را بگوی   پژوهش کن و راستی بازجوی     نگه کن که هوش تو بر دست کیست   ز مردم شمار ، ار ز دیو و پریست     چو دانسته شد چاره ساز آن زمان   به خیره مترس از بدِ بدگمان     شه بَر منش را خوش آمد سَخُن   که آن سرو پروین رخ افگند بن   70 جهان از شب تیره چون پرّ زاغ   همانگه سر از کوه برزد چراغ     تو گفتی که بر گشور لاژورد   بگسترد خورشید یاقوت زرد     سپهبد هرآنجا که بُد موبدی   سَخُن دان و بیداردل بخردی     ز کشور بنزدیک خویش آورید   بگفت آن جگر خسته ، خوابی که دید     نِهانی سَخُن کردشان خواستار   ز نیک و بد و گردش روزگار   75 که بر من زمانه کی آید بسر   کرا باشد این تاج و تخت و کمر     گر این راز با من بباید گشاد   وُ گر سر به خواری بباید نِهاد     لب موبدان خشک و رخساره تر   زبان پر ز گفتار یک با دگر     که گر بودنی بازگوییم راست   به جان است پَیکار و جان بی بهاست     وُ گر نشنود بودنی ها درست   بباید همیدون ز جان دست شست   80 سه روز اندر آن کار شد روزگار   سَخُن کس نیارست کرد آشکار     به روز چهارم برآشفت شاه   بران موبدان نُماینده راه     که گر زنده تان دار باید بسود   وُ گر بودنی ها بباید نُمود     همه موبدان سرفگنده نگون   پر از هول دل ، دیدگان پر ز خون     از آن نامداران بسیار هوش   یکی بود بینادل و تیزکوش   85 خردمند و بیدار و زیرک به نام   کزان موبدان او زدی پیش گام     دلش تنگ تر گشت و ناباک شد   گشاده زبان پیش ضحّاک شد     بدو گفت پردخته کن سر ز باد   که جز مرگ را کس ز مادر نزاد     جهاندار پیش از تو بسیار بود   که تخت مِهی را سَزاوار بود     فراوان غم و شادمانی شُمُرد   برفت و جهان دیگری را سِپُرد   90 اگر باره ی آهنینی بپای   سپهرت بساید نمانی بجای     کسی را بود زین سپس تخت تو   به خاک اندرآرد سرِ بخت تو     کجا نام او آفْریدون بود   زمین را سپهر همایون بود     هنوز آن سپهبد ز مادر نزاد   نیامد گه پرسش و سردباد     چُنو او زاید از مادر پرهنر   بسان درختی شود بارور   95 به مردی رسد برکشد سر به ماه   کمر جوید و تاج و تخت و کلاه     به بالا شود چون یکی سرو بُرز   به گردن برآرد ز پولاد گرز     زند بر سرت گرزه ی گاوروی   ببنددْت وُ آرد از ایوان به کوی     بدو گفت ضحّاک ناپاک دین   چرا بندَدَم چیست از منْش کین     دلاور بدو گفت : اگر بخردی   کسی بی بهانه نسازد بدی   100 برآید بدست تو هوش پدرْش   از آن درد گردد پر از کینه سرْش     یکی گاو بَرمایه خواهد بُدَن   جهانجوی را دایه خواهد بُدن     تبه گردد آن هم بدست تو بر   بدین کین کَشد گرزه ی گاوسر     چو بشنید ضحّاک بگشاد گوش   ز تخت اندر افتاد و زو رفت هوش     گرانمایه از پیش تخت بلند   بتابید روی از نِهیب گزند   105 چو آمد دل تاجور باز جای   به تخت کَیان اندرآورد پای     نشان فِرِیدون به گِرد جهان   همی بازجست آشکار و نِهان     نه آرام بودش نه خواب و نه خُورد   شده روز روشن برو لاژورد

 

خزان در شاهنامه

این عکس را در زمینه صفحه نمایش قرار دهید تا پاییز را به زیبایی احساس کنید 

کامل ترین وصف خزان در شاهنامه این است که بهرام گور می سراید و آسمان را بسان پشت پلنگ می بیند که تشابه بهار و خزان در تصویر فردوسی از جهت تنوع رنگها یکسان است.

چو بینم رخ سیب بیجاده رنگ

شود آسمان همچو پشت پلنگ

شاهنامه - ضحاک - پادشاهی ضحاک تازی هزار سال بود

پادشاهی ضحّاک تازی هزار سال بود   چو ضحّاک شد بر جهان شهریار   برو سالیان انجمن شد هزار     سراسر زمانه بدو گشت باز   برآمد برین روزگاری دراز     نِهان گشت کردار فرزانگان   پراگنده شد کام دیوانگان     هنر خوار شد ، جادویی ارجمند   نِهان راستی ، آشکارا گزند   5 شده بر بدی دست دیوان دراز   به نیکی نرفتی سَخُن جز به راز     دو پاکیزه از خانه ی جمّشید   برون آوریدند لرزان چو بید     که جمشید را هر دو دختر بُدند   سر بانوان را چو افسر بُدند     ز پوشیده رویان یکی شهرناز   دگر پاکدامن به نامْ ارنواز     به ایوان ضحّاک بردندشان   بران اَژدَهافشن سپردندشان   10 بپروردْشان از ره جادویی   بیاموختْشان کژّی و بدخویی     ندانست خود جز بد آموختن   جز از کشتن و غارت و سوختن     چُنان بُد که هر شب دو مرد جوان   چه کهتر، چه از تخمه ی پَهلوان     خورشگر ببردی به ایوان اوی   همی ساختی راه درمان اوی     بکشتی و مغزش بپرداختی   مران اَژدها را خورش ساختی   15 دو پاکیزه از کشور پادشا   دو مرد گرانمایه ی پارسا     یکی نام ارمایل پاکدین   دگر نام گرمایل پیش بین     چُنان بُد که بودند روزی به هم   سَخُن رفت هر گونه از بیش و کم     ز بیدادگر شاه و از لشکرش   وُزان رسم های بد اندرخَورش     یکی گفت ما را به خوالیگری   بباید بر ِشاه رفت، آوری   20 وُزان پس یکی چاره یی ساختن   ز هر گونه اندیشه انداختن     مگر زین دو تن را که ریزند خون   یکی را توان آوریدن برون     برفتند و خوالیگری ساختند   خورش خود بی اندازه بشناختند     خورش خانه ی پادشاه جهان   گرفت آن دو بیدار ِخرّم نِهان     چو آمد بنزدیک خون ریختن   ز شیرین روان اندرآویختن   25 از آن روزبانان مردم کُشان   گرفته دو مرد جوان را کَشان     زنان پیش خوالیگران تاختند   ز بالا به روی اندرانداختند     پر از درد خوالیگران را جگر   پر از خون دو دیده ، پر از کینه سر     همی بنگرید این بدان، آن بدین   ز کردار بیدادْ شاهِ زمین     از آن دو یکی را بپرداختند   جزین چاره یی نیز نشناختند   30 برون کرد مغز سر گوسفند   بیامیخت با مغز آن ارجمند     یکی را به جان داد زنهار و گفت   نگر تا بداری سر اندر نِهفت     نگر تا نباشی به آبادْ شهر   ترا از جهان کوه و دشتست بهر     به جای سرش زان سر بی بها   خورش ساختند از پی اَژدَها     ازین گونه هر ماهیان سی جوان   ازیشان همی یافتندی روان   35 چو گِرد آمدی مرد ازیشان دویست   بران سان که نشناختندی که کیست     خورشگر بدیشان بزی چند و میش   سپردی و صحرا نهادیْش پیش     کنون کُرد از آن تخمه دارد نژاد   کز آباد ناید به دل بَرْش یاد     پس آیین ضحّاک وارونه خوی   چُنان بُد که چون می بُدیْش آرزوی     ز مردان جنگی یکی خواستی   بکُشتی که با دیو برخاستی   40 کجا نامور دختری خوبروی   به پردَه نْدَرون پاک بی گفت وگوی     پرستنده کردیْش در پیش خویش   نه رسم کیی بُد نه آیین کیش   برداشت از سایت آریا بوم

گفتار اندر داستان مرداس

75	یکی مرد بود اندرآن روزگار		ز دشت سُواران نیزه گزار
	گرانمایه هم شاه و هم نیک مرد		ز ترس جهاندار با باد سرد
	که مرداس نام گرانمایه بود		به داد و دِهش برترین پایه بود
	مر او را ز دوشیدنی چارپای		ز هر یک هزار آمدندی به جای
	همان گاو دوشا به فرمان بری		همان تازی اسپان همه گوهری
80	بز و شیرور میش بُد همچُنین		به دوشندگان داده بُد پاک دین
	به شیر آن کسی را که بودی نیاز		بدان خواسته دست بردی فراز
	پسر بُد مر این پاک دین را یکی		که از مهر بهرَه ش نبود اندکی
	جهانجوی را نام ضحّاک بود		دِلیر و سبکسار و ناپاک بود
	کجا بیوراسپش همی خواندند		چُنین نام بر پهلوی راندند
85	کجا بیور از پهلوانی شمار		بود بر زبان دری ده هزار
	ز اسپان تازی به زرّین ستام		وُرا بود بیور که بردند نام
	شب و روز بودی دو بهره به زین		ز راه بزرگی، نه از راه کین
	چُنان بُد که ابلیس روزی پگاه		بیامد بسان یکی نیکخواه
	دل مهتر از راه نیکی ببُرد		جوان گوش گفتار او را سپُرد
90	بدو گفت پیمانْت خواهم نُخُست		پس آنگه سَخُن برگشایم درست
	جوان نیک دل گشت فرمانْش کرد		چُنان چون بفرمود سوگند خَوْرد
	که راز تو با کس نگویم ز بُن		ز تو بشنوم هر چه گویی سَخُن
	بدو گفت جز تو کسی کدخدای		چه باید همی با تو اندر سرای
	چه باید پدرکه ش پسر چون تو بود		یکی پندت را من بیاید شُنُود
95	زمانه بر این خواجه ی سالخَورد		همی دیر مانَد، تو اندر نورد
	بگیر این سر ِمایه ور گاه اوی		تو را زیبد اندر جهان جاه اوی
	گر این گفته ی من تو آری به جای		جهان را تو باشی یکی کدخدای
	چو ضحّاک بشنید و اندیشه کرد		ز خون پدر شد دلش پر ز درد
	به ابلیس گفت این سَزاوار نیست		دگرگوی کین از در ِکار نیست
100	بدو گفت اگر بگذری زین سَخُن		بتابی ز سوگند و پیمان ز بُن
	بماند به گردنْت سوگند و بند		شوی خوار و ماند پدرْت ارجمند
	سر ِمردِ تازی به دام آورید		چُنان شد که فرمان او برگزید
	بپرسید کین چاره با من بگوی		چه روی است راه و بهانه مجوی
	بدو گفت من چاره سازم تو را		به خورشید سر برفرازم تو را
105	مر آن پادشا را در اندرسرای		یکی بوستان بُد گرانمایه جای
	گرانمایه شبگیر برخاستی		ز بهر پرستش برآراستی
	سر و تن بشستی نِهفته به باغ		پرستنده با او نبردی چراغ
	برآورد وارونه ابلیس بند		یکی ژَرف چاهی به ره بر، بکند
	سر تازیان مهتر نامجوی		شب آمد سوی باغ بنهاد روی
110	چو آمد به نزدیک آن ژرف چاه		یکایک نگون شد سر ِبختِ شاه
	به چاه اندر افتاد و بشکست پست		شد آن نیک دل مرد یزدان پرست
	پس ابلیس وارونه آن ژَرف چاه		به خاک اندرآگند و بسپَرد راه
	به هر نیک و بد شاه آزاد مرد		به فرزندبر نازده باد سرد
	همی پروریدش به ناز و به رنج		بدو بود شاد و بدو داد گنج
115	چُنان بدگهر شوخ فرزند اوی		نجُست از ره شرم پیوند اوی
	به خون پدر گشت همداستان		ز دانا شنیدستم این داستان
	که فرزند بد گر شود نرّه شیر		به خون پدر هم نباشد دِلیر
	مگر در نِهانش سَخُن دیگرست		پژوهنده را راز با مادرست
	سَبُک مایه ضحّاک بیدادگر		بدین چاره بگرفت گاه پدر
120	به سر برنهاد افسر تازیان		بریشان ببخشید سود و زیان
	چو ابلیس پیوسته دید آن سَخُن		یکی پند بَد را نو افگند بُن
	بدو گفت گر سوی من تافتی		ز گیتی همه کام دل یافتی
	اگر همچُنین نیز فرمان کنی		نپیچی ز گفتار و پیمان کنی
	جهان سربسر پادشاهی تراست		دَد و مردم و مرغ و ماهی تراست
125	چو این کرده شد ساز دیگر گرفت		یکی چاره کرد از شِگِفتان شِگِفت
	جوانی برآراست از خویشتن		سَخُن گوی و بینادل و پاک تن
	همیدون به ضحّاک بنهاد روی		نبودش جز از آفرین گفت و گوی
	بدو گفت اگر شاه را درخَورم		یکی نامور پاک خوالیگرم
	چو بشنید ضحّاک بنواختش		ز بهر خورش جایگه ساختش
130	کلید خورش خانه ی پادشا		بدو داد دستور فرمانروا
	فراوان نبود آن زمان پرورش		که کمتر بُد از کُشتنی ها خورش
	ز هر گوشت از مرغ و از چارپای		خورشگر بیاورد یک یک بجای
	به خونش بپرورد برسان شیر		بدان تا کند پادشا را دِلیر
	سَخُن هر چه گویدْش فرمان کند		به فرمان او دل گِروگان کند
135	خورش زرده ی خایه دادش نُخُست		بدان داشتش یک زمان تندرست
	بخورد و برو آفرین کرد سخت		مَژه یافت خواندش وُرا نیکبخت
	چُنین گفت ابلیس نیرنگ ساز		که جاوید زی شاد و گردن فراز
	که فردات زان گونه سازم خورش		کزو آیدت سربسر پرورش
	برفت و همه شب سِگالش گرفت		که فردا ز خوردن چه سازم شِگِفت
140	دگر روز چون گنبد لاژورد		برآورد و بنمود یاقوت زرد
	خورش های کبک و تذرو سَپید		بسازید و آمد دلی پر امید
	شه تازیان چون به خوان دست برد		سر کم خرد مهر او را سپرد
	سه دیگر به مرغ و کبابِ بره		بیاراست خوان از خورش یکسره
	به روز چهارم چو بنهاد خوان		خورش کرد از پشت گاو جوان
145	بدوی اندرون زعفران و گلاب		همان سالخورده می و مشک ناب
	چو ضحاک دست اندرآورد و خَورد		شِگِفت آمدش زان هُشیوار مرد
	بدو گفت بنگر که تا آرزوی		چه خواهی، بخواه از من ای نیکخوی
	خورشگر بدو گفت کای پادشا		همیشه بزی شاد و فرمانروا
	مرا دل سراسر پر از مهر تُست		همه توشه ی جانم از چهر تُست
150	یکی حاجتستم به پیروز شاه		وُگر چه مرا نیست این پایگاه
	که فرمان دهد تا سر کِتف اوی		ببوسم، بمالم برو چشم و روی
	چو ضحّاک بشنید گفتار اوی		نِهانی ندانست بازار اوی
	بدو گفت دادم من این کام تو		بلندی گِرَد زین مگر نام تو
	بفرمود تا دیو چون جفت اوی		همی بوسه داد از بر سُفت اوی
155	ببوسید و شد در زمین ناپدید		کس اندر جهان این شِگِفتی ندید
	دو مار سیاه از دو کِتفش برُست		غمی گشت و از هر سویی چاره جست
	سرانجام ببرید هر دو ز کِفت		سَزد گر بمانی بدین در شِگِفت
	چو شاخ درخت آن دو مار سیاه		برآمد دگرباره از کِتف شاه
	بزشکان فرزانه گرد آمدند		همه یک بیک داستان ها زدند
160	ز هر گونه نیرنگ ها ساختند		مران درد را چاره نشناختند
	بسان بزشکی پس ابلیس تفت		به فرزانگی نزد ضحّاک رفت
	بدو گفت کین بودنی کار بود		بمان تا چه گردد، نباید درود
	خورش ساز و آرامشان ده به خَورد		نباید جزین چاره یی نیز کرد
	بجز مغز مردم مده شان خورش		مگر خود بمیرند ازین پرورش
165	سر نرّه دیوان ازین جست و جوی		چه جست و چه دید اندرین گفت و گوی
	مگر تا یکی چاره سازد نِهان		که پردخت ماند ز مردم جهان
	از آن پس برآمد از ایران خروش		پدید آمد از هر سویی جنگ و جوش
	سیه گشت رخشنده روز سَپید		گسستند پیوند با جمّشید
	برو تیره شد فرّهِ ایزدی		به کژّی گرایید و نابخردی
170	پدید آمد از هر سویی خسرَوْی		یکی نامجویی ز هر پهلَوْی
	سپه کرده و جنگ را ساخته		دل از مهر جمشید پرداخته
	یکایک بیامد از ایران سپاه		سُوی تازیان برگفتند راه
	شنیدند کانجا یکی مهترست		پر از هول شاه اَژدَها پیکرست
	سُواران ایران همه شاه جوی		نِهادند یکسر به ضحّاک روی
175	به شاهی برو آفرین خواندند		وُرا شاه ایران زمین خواندند
	مران اَژدَهافَش بیامد چو باد		به ایران زَمین تاج بر سر نِهاد
	ز ایران و از تازیان لَشکری		گزین کرد گردان هر کِشوری
	سُوی تخت جمشید بنهاد روی		چو انگشتری کرد گیتی بر اوی
	چو جمشید را بخت شد کُندرو		به تنگ اندر آمد سپهدار نو
180	برفت و بدو داد تخت و کلاه		بزرگی و دیهیم و گنج و سپاه
	نِهان گشت و گیتی بر او شد سیاه		سپردش به ضحّاک تخت و کلاه
	چو صد سالش اندر جهان کس ندید		برو نام شاهی و او ناپدید
	صدم سال روزی به دریای چین		پدید آمد آن شاه ناپاک دین
	نِهان بود چند از بد اَژدَها		نیامد به فرجام هم زو رها
185	چو ضحّاکش آورد ناگه به چنگ		یکایک ندادش سَخُن را درنگ
	به اَرّه ش سراسر به دو نیم کرد		جهان را از او پاک پر بیم کرد
	شد آن تخت شاهی و آن دستگاه		زمانه ربودش چو بیجاده کاه
	ازو بیش بر تخت شاهی که بود		بدان رنج بردن چه آمدْش سود
	گذشته برو سالیان هفتصد		پدید آوریده همه نیک و بد
190	چه باید همی زندگانی دراز		چو گیتی نخواهد گشادنْت راز
	همی پروراندْت با شهد و نوش		جز آوای نرمت نیارد به گوش
	یکایک چو گویی که گسترد مهر		نخواهد نمودن به بد نیز چهر
	بدو شاد باشی و نازی بدوی		همه راز دل را گشایی بدوی	(!)
	یکی نغز بازی برون آورد		به دلتْ اندر از درد خون آورد

برداشت از سایت آریا بوم

جمشید