__________________________________________________________________
کوتاه نوشته ای از سخنرانی دکتر دینانی استاد فلسفه دانشگاه تهران در نشست شهر کتاب:
سعدی می گوید:
به چه کار آیدت ز گل طبقی/ از گلستان من ببر ورقی
گل همین پنج روز و شش باشد/ وین گلستان همیشه خوش باشد
مانند فردوسی که می گوید:
پی افکندم از نظم کاخی بلند/ که از باد و باران نیابد گزند
هر دو آگاهانه گفتند . حرف آنها بلف روانشناسانه نبوده است. سعدی استاد مسلم سخن است قصایدش ،غزلیات و... همه فصیح هستند. اهمیت لفظ به معنی است و این ترکیب در شعر سعدی خوب به قالب در آمده است. سعدی ملا بود سعدی خود را معلم اخلاق می داند. سعدی دو زبانه است هم عربی خوب شعر گفته است هم به فارسی حتی در ادبیات عرب هم هیچ شاعری به سعدی نمی رسد.
در اینجا آقای دینانی پرسشی را بیان می کنند: اخلاق چیست؟ و ادمه می دهند که فلسفه یعنی نظر محض و و حکمت یعنی نظر توام با عمل . سعدی حکیم است ،فیلسوفی است تا حدی ضد فلسفه.
سعدی در نظامیه عراق درس خوانده است که در آنجا فقه شافعی ، کلام اشعری و سیاست خواجه نظام الملک تدریس می شده. سعدی می گوید جایی که تلقین و تکرار باشد همانند ادرار است:
مرا در نظامیه ادرار بود/ شب و روز تلقین و تکرار بود (سعدی بوستان باب هفتم در علم تربیت)
در هزار و چهارصد سال پس از اسلام پنج یا شش کتاب اخلاقی نوشته شده است. اخلاق ناصری از خواجه نصیرالدین طوسی، تهذیب الاخلاق ابن مسکویه و اخلاق جلالی و.... همه ی این کتابها برای اخلاق چهار فضیلت قائلند:شجاعت ، حکمت،عفت و عدالت. سه تای اولی در خلق و خوی آدمی هست و در همه ی آنها می گویند باید حد اعتدال را رعایت کرد. شجاعت یعنی نه کله خرابی و تهور نه بز دلی.حکمت یعنی نه کودنی نه خیلی کنجکاو بودن. در اینجا استاد فلسفه از حاضرین می پرسد آیا کنجکاوی بیش از حد خوب نیست؟!(حالتی بیان می کند که به نظر می آید این بند را قبول ندارد و از آن تعجب می کند). عفت یعنی نه شهوترانی نه امساک. و اما عدالت، عدالت که که افراط و تفریط ندارد یا هست یا نیست. پس عدالت در ردیف آن سه تای دیگر نیست. دینانی گفت که همه کتاب های اخلاقی مبانی خود را از کتاب نیکوماخوس ارسطو گرفته اند.
در اینجا استاد پرسش دیگری از حاضرین دارد:اگر مردی هر شب یک دختر را به عقد خود در آورد و فردای آن روز با مهریه ای به مبلغ بالا او را طلاق دهد آیا از نظر فقهی کار درستی انجام داده است؟از نظر اخلاقی چه؟ آیا این کار اخلاقی است؟ پایگاه اخلاق کجاست! دینانی در ادامه می گوید پاسخ این سئوال که اخلاق چیست در دو کتاب بوستان و گلستان آورده شده است.
دینانی به بیان یک به یک از ده باب بوستان نمونه هایی را می آورد و به توضیح آنها می پردازد.
سعید حمیدیان
- سعید حمیدیان، مترجم، مصحح و فارسی پژوه، متولد 1224 تهران
1
سخنان دکتر کزازی در باره ی سعدی
تهران- حیاتمیرجلال الدین کزازی گفت: "سعدی "فرزانه ای است اندرزگر که می کوشد در سروده های اندرزین خود شیوه درست زندگی و آیین زیستن را به خوانندگان و خواستاران بیاموزد.
میرجلال الدین کزازی چهره ماندگار ادبیات فارسی ضمن بیان مطلب فوق افزود: بنیادی ترین ویژگی شعر"سعدی" روایی، روشی و بی پیرایگی آن است،"سعدی" بدان سان شعرمی سراید که گویی با دوستان یک دل سخن می گوید اما ازسوی دیگر، بدان شیوه سخن گفتن کاری بسیار دشوار است چرا که آنچنان پخته ، پرورده و استوار شعر می سراید که کمتر کسی می تواند به این آفرینش ادبی دست یابد.کزازی ادامه داد: ویژگی بنیادین یادگارهای "سعدی" آن است که وی کما بیش درهمه زمینه ها و گونه های شعر فارسی چون غزل، مثنوی و نثرآهنگین، استادانه سخن گفته است و تنها زمینه ای که "سعدی" به آن نپرداخته "حماسه" است زیرا می دانسته اگر به آن بپردازد درآن ناکام خواهد ماند.این پژوهشگر اضافه کرد: اگر"سعدی" "حماسه" می سراید دراین گونه ادبی ناکام می ماند چرا که وی در یکی از باب های بوستان خود کوشیده است طبعی در"حماسه سرایی" بیازماید، اما سروده او نه تنها رزمی، حماسی و پهلوانانه نشده است بلکه همچنان رانشی (غنایی) مانده است.وی درباره جایگاه شعر"سعدی" درادبیات فارسی، افزود: "سعدی" بی گمان یکی ازاستادان بی چند و چون در پهنه ادب فارسی است و یکی ازسخنوران سترگ ایران است که آوازه جهانی یافته است و جهانیان ایران، ادب و فرهنگ آن را به پاس وی می شناسند.کزازی ادامه داد: از سوی دیگر"سعدی" فرزانه ای است اندرزگر که می کوشد درسروده های اندرزین خود مانند"بوستان و گلستان" شیوه درست زندگی و آیین زیستن را به خوانندگان و خواستاران بیاموزد به همین دلیل می گویم "سعدی" فرزانه ای آموزگار است و یگانه روزگار.این نویسنده گفت: "سعدی" هنگامی که درسخره پیری پند آموز برما آشکار می شود همان "سعدی" شیرین سخن است و آن طور که خود گفته است "آنچنان شیرین سخن می گوید که از انبوهی مگسان به ستوه می آید" چرا که مگس همواره به دنبال شیرینی است.وی ادامه داد: منظورازمگس در شعر"سعدی" که بارها نیز به کار برده شده است مگس نحل یا زنبور عسل است.ا
درس اخلاق در بوستان سعدی-دکتردینانی
سخنان دکتر دینانی در باره اخلاق در بوستان سعدی
فارس از اولین درس‌گفتار سعدی/2
خبرگزاری فارس: غلامحسین ابراهیمی دینانی گفت: سعدی فیلسوف اخلاق نیست، اما معلم اخلاق است و پاسخ این سوال که اخلاق چیست، فقط در آثار سعدی داده می‌شود.
به گزارش خبرنگار فارس، اولین جلسه سلسله درس گفتارهای سعدی عصر دیروز، (چهارشنبه 2 اردیبهشت) در محل شهر کتاب مرکزی با حضور غلامعلی حداد عادل، غلامحسین ابراهیمی دینانی، بهاءالدین خرمشاهی و جمعی از نویسندگان دیگر برگزار شد.
دینانی در ابتدا با قرائت شعری از سعدی گفت: سعدی با اعتماد به نفس بالایی در شعرش می‌گوید: به چه کار آیدت ز گل طبقی/ از گلستان من ببر ورقی/ گل همین پنج روز و شش باشد/ این گلستان همیشه خوش باشد.
وی با بیان اینکه سعدی نیز همچون فردوسی با آگاهی و اعتماد به نفس شعر خود را تصدیق کرده است، ادامه داد: این ادعای بزرگی است و می‌دانیم که سعدی «بلوف» نزده و بجا و بحق گفته است و هر کسی جرأت چنین ادعاهایی را ندارد.
دینانی با طرح پرسش اخلاق چیست، توضیح داد: سعدی خود را معلم اخلاق می‌داند اما ابتدا باید پرسید اخلاق چیست؟ عده‌ای به این پرسش پاسخ‌هایی داده‌اند و در کل تاریخ اخلاق پنج شش کتاب اخلاق اسلامی و ایرانی نوشته شده است، از جمله «اخلاق ناصری» از خواجه نصیرالدین طوسی، «تهذیب الاخلاق» ابن مسکویه و «اخلاق جلالی».
این استاد فلسفه با اشاره به این که همه این کتاب‌های اخلاق به نوعی به هم شباهت دارند، تصریح کرد: همه این کتابها یک چیز می‌گویند و اخلاق را به داشتن چهار صفت تعریف می‌کنند که عبارتند از شجاعت، حکمت، عفت و عدالت.
وی با توضیح اینکه این چهار صفت اخلاقی حد وسط افراط و تفریط تعریف شده‌اند، اظهار کرد: شجاعت حد وسطی است برای تهور و بزدلی، عفت حد وسط شهوت‌پرستی و سرکوب غرایز است و حکمت حد وسط کودنی و بلاهت با هوشیاری بیش از حد است اما عدالت حد و سطی ندارد.
وی با بیان اینکه عدالت نه تفریط دارد و نه افراط و بنابراین در جمع صفات اخلاقی قرار نمی‌گیرد، عنوان کرد: این اشکالی است که در تمامی کتاب‌های اخلاقی دیده می‌شود و اولین بار این اشکال را محمد غزالی متوجه می‌شود که در کتاب «احیاء العلوم» به تفصیل درباره آن سخن گفته است.
دینانی با بیان این که همه کتاب‌های اخلاقی مبانی خود را از کتاب اخلاق نیکوماخوس ارسطو گرفته‌اند تصریح کرد: از آنجا که غزالی با معتقدات ارسطو سازگار نبود به رد اخلاق ارسطویی پرداخت و اشکال و ایرادتی به آن وارد کرد که به حق بود؛ یکی از ایرادات دیگر این است که به فرض که حد وسط هر چیز اخلاق باشد چطور این حد وسط را اندازه می‌گیریم؟
وی ادامه داد: غزالی بعدها دوباره به حد وسط ارسطویی برگشت، اما ایرادات بجایی به اخلاق ارسطویی وارد کرد هر چند ایرادش این است که به روایات اهل بیت مزین نیست و این مسئله را فیض کاشانی بر طرف کرده است، اما همچنان این سوال باقی می‌ماند که اخلاق چیست؟
دینانی با اشاره به این که سعدی حکمت اسلامی را می‌شناخته و به زبان عربی هم مسلط بوده است، عنوان کرد: باید در نظر داشته باشیم که حکمت با فلسفه تفاوت دارد، فلسفه علمی نظری است اما حکمت علمی است که توأم باعمل است.
استاد فلسفه دانشگاه تهران ادامه داد: سعدی فقه شافعی و کلام اشعری را هم خیلی خوب می‌دانسته است موارد زیادی هست که از نظر اصول فقهی درست و بجاست اما اخلاقی نیست از این جهت فقه، اخلاق نیست.
وی با اشاره به این که فقه شافعی و کلام اشعری هیچ کدام از کسی فیلسوف نمی‌سازد؛ افزود: سعدی فیلسوف اخلاق نیست، اما معلم اخلاق است و پاسخ این سوال که اخلاق چیست؟ فقط در کتاب‌های اوست که داده می‌شود.
دینانی تصریح کرد: سعدی نمونه خوبی از اخلاق اسلامی را به دست می‌دهد و هیچ‌گاه از جاده اسلام خارج نمی‌شود هر چند آیات و روایات را نمی‌آورد اما همه آنها را در ذهن خود داشته است.
وی با برشمردن باب‌های بوستان سعدی افزود: صفات اخلاقی که سعدی مطرح می‌کند به این شرح است: باب اول بوستان پیرامون عدالت است، باب دوم احسان، باب سوم عشق، باب چهارم تواضع، باب پنجم رضا، ششم قناعت، هفتم تربیت، هشتم شکر به عافیت، نهم توبه و راه صواب و دهم مناجات و ختم کتاب اینگونه است که از اخلاق یک تعریف جامع و کامل ارائه می‌دهد.
وی در پایان از هر بابی یک شاهد مثال آورد و یک بیت از سعدی را با تأکید بر زیبایی و ایجاز آن در بیان صفات اخلاقی، قرائت کرد.
انتهای پیام/م
به گزارش خبرنگار فارس، اولین جلسه سلسله درس گفتارهای سعدی عصر دیروز، (چهارشنبه 2 اردیبهشت) در محل شهر کتاب مرکزی با حضور غلامعلی حداد عادل، غلامحسین ابراهیمی دینانی، بهاءالدین خرمشاهی و جمعی از نویسندگان دیگر برگزار شد. دینانی در ابتدا با قرائت شعری از سعدی گفت: سعدی با اعتماد به نفس بالایی در شعرش می‌گوید: به چه کار آیدت ز گل طبقی/ از گلستان من ببر ورقی/ گل همین پنج روز و شش باشد/ این گلستان همیشه خوش باشد. وی با بیان اینکه سعدی نیز همچون فردوسی با آگاهی و اعتماد به نفس شعر خود را تصدیق کرده است، ادامه داد: این ادعای بزرگی است و می‌دانیم که سعدی «بلوف» نزده و بجا و بحق گفته است و هر کسی جرأت چنین ادعاهایی را ندارد. دینانی با طرح پرسش اخلاق چیست، توضیح داد: سعدی خود را معلم اخلاق می‌داند اما ابتدا باید پرسید اخلاق چیست؟ عده‌ای به این پرسش پاسخ‌هایی داده‌اند و در کل تاریخ اخلاق پنج شش کتاب اخلاق اسلامی و ایرانی نوشته شده است، از جمله «اخلاق ناصری» از خواجه نصیرالدین طوسی، «تهذیب الاخلاق» ابن مسکویه و «اخلاق جلالی». این استاد فلسفه با اشاره به این که همه این کتاب‌های اخلاق به نوعی به هم شباهت دارند، تصریح کرد: همه این کتابها یک چیز می‌گویند و اخلاق را به داشتن چهار صفت تعریف می‌کنند که عبارتند از شجاعت، حکمت، عفت و عدالت. وی با توضیح اینکه این چهار صفت اخلاقی حد وسط افراط و تفریط تعریف شده‌اند، اظهار کرد: شجاعت حد وسطی است برای تهور و بزدلی، عفت حد وسط شهوت‌پرستی و سرکوب غرایز است و حکمت حد وسط کودنی و بلاهت با هوشیاری بیش از حد است اما عدالت حد و سطی ندارد. وی با بیان اینکه عدالت نه تفریط دارد و نه افراط و بنابراین در جمع صفات اخلاقی قرار نمی‌گیرد، عنوان کرد: این اشکالی است که در تمامی کتاب‌های اخلاقی دیده می‌شود و اولین بار این اشکال را محمد غزالی متوجه می‌شود که در کتاب «احیاء العلوم» به تفصیل درباره آن سخن گفته است. دینانی با بیان این که همه کتاب‌های اخلاقی مبانی خود را از کتاب اخلاق نیکوماخوس ارسطو گرفته‌اند تصریح کرد: از آنجا که غزالی با معتقدات ارسطو سازگار نبود به رد اخلاق ارسطویی پرداخت و اشکال و ایرادتی به آن وارد کرد که به حق بود؛ یکی از ایرادات دیگر این است که به فرض که حد وسط هر چیز اخلاق باشد چطور این حد وسط را اندازه می‌گیریم؟
وی ادامه داد: غزالی بعدها دوباره به حد وسط ارسطویی برگشت، اما ایرادات بجایی به اخلاق ارسطویی وارد کرد هر چند ایرادش این است که به روایات اهل بیت مزین نیست و این مسئله را فیض کاشانی بر طرف کرده است، اما همچنان این سوال باقی می‌ماند که اخلاق چیست؟
دینانی با اشاره به این که سعدی حکمت اسلامی را می‌شناخته و به زبان عربی هم مسلط بوده است، عنوان کرد: باید در نظر داشته باشیم که حکمت با فلسفه تفاوت دارد، فلسفه علمی نظری است اما حکمت علمی است که توأم باعمل است. استاد فلسفه دانشگاه تهران ادامه داد: سعدی فقه شافعی و کلام اشعری را هم خیلی خوب می‌دانسته است موارد زیادی هست که از نظر اصول فقهی درست و بجاست اما اخلاقی نیست از این جهت فقه، اخلاق نیست. وی با اشاره به این که فقه شافعی و کلام اشعری هیچ کدام از کسی فیلسوف نمی‌سازد؛ افزود: سعدی فیلسوف اخلاق نیست، اما معلم اخلاق است و پاسخ این سوال که اخلاق چیست؟ فقط در کتاب‌های اوست که داده می‌شود. دینانی تصریح کرد: سعدی نمونه خوبی از اخلاق اسلامی را به دست می‌دهد و هیچ‌گاه از جاده اسلام خارج نمی‌شود هر چند آیات و روایات را نمی‌آورد اما همه آنها را در ذهن خود داشته است. وی با برشمردن باب‌های بوستان سعدی افزود: صفات اخلاقی که سعدی مطرح می‌کند به این شرح است: باب اول بوستان پیرامون عدالت است، باب دوم احسان، باب سوم عشق، باب چهارم تواضع، باب پنجم رضا، ششم قناعت، هفتم تربیت، هشتم شکر به عافیت، نهم توبه و راه صواب و دهم مناجات و ختم کتاب اینگونه است که از اخلاق یک تعریف جامع و کامل ارائه می‌دهد. وی در پایان از هر بابی یک شاهد مثال آورد و یک بیت از سعدی را با تأکید بر زیبایی و ایجاز آن در بیان صفات اخلاقی، قرائت کرد.
سعدی و سعدی کارنو های فرانسوی
سعدی و سعدی کارنوهای فرانسوی
چنان آسمان بر زمین شد بخیل / که لب تر نکردند زرع و نخیل
بخوشید سرچشمه‌های قدیم / نماند آب، جز آب چشم یتیم
چو درویش، بی برگ دیدم درخت / قوی بازوان سست و درمانده سخت
نه در کوه سبزی نه در باغ شَخ / ملخ بوستان خورد و مردم ملخ
که مرد اَرچه بر ساحل است، ای رفیق / نیاساید و دوستانش غریق
ی می نهد که به ریاست جمهوری
فرانسه می رسد. سعدی کارنو(1887) از برجسته ترین رییس جمهورهای فرانسه است که به اقتصاد فرانسه سر و سامان داد و از او نام نیکی در بین فرانسویان بر جای مانده است . سال هاست در شهرهای فرانسه بسیاری خیابان ها سعدی کارنو نام گرفته است . او نیز نام فرزند خود را سعدی نهاد.سعدی کارنو فیزیکدان
